Σε μια διεισδυτική συνέντευξη για διάφορες εκφάνσεις της παιδικής παραβατικότητας ο κ. Χαράλαμπος Σφέτσος (Υπ. Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Πατρών – Κοινωνικός Λειτουργός – Αξιωματικός της Ελληνικής Αστυνομίας) σκιαγραφεί την εικόνα της παραβατικότητας των ανηλίκων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, εξηγεί τις κυριότερες αιτίες που οδηγούν τους ανήλικους σε αξιόποινες πράξεις και αναλύει τις αυτοτελείς υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας, οι οποίες ασχολούνται αποκλειστικά με την προστασία των ανηλίκων αλλά και με την παραβατικότητα αυτών.
Ποια είναι η εικόνα της παραβατικότητας των ανηλίκων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια; Υπάρχει αύξηση ή μείωση του φαινομένου;
Πρώτα από όλα θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την δυνατότητα που μου δίνετε να ανταλλάξω σκέψεις τόσο μαζί σας όσο και με τους αναγνώστες σας αναφορικά με το πολύ ευαίσθητο αλλά και πλέον επίκαιρο θέμα της παραβατικότητας των ανηλίκων αλλά και να αναφερθώ σε προληπτικές δράσεις που ενήργησε σε μαθητές όλων των βαθμίδων η Ελληνική Αστυνομία τα τελευταία χρόνια στη Δυτική Ελλάδα.
Το ζήτημα της παιδικής παραβατικότητας απασχόλησε αυτοτελώς την εγκληματολογική σκέψη περίπου τον 19ο αιώνα μέσα από τις αντιλήψεις και τις θέσεις του θετικισμού. Πιο πριν η εγκληματικότητα των ανηλίκων δεν διαχωριζόταν από αυτή των ενήλικων παραβατών ούτε είχε θεσπιστεί κάποιο ιδιαίτερο σύστημα απονομής της. Σήμερα η παραβατική δράση των ανηλίκων προβάλλεται κατά κόρον από τα Μ.Μ.Ε. και βρίσκεται σταθερά στο επίκεντρο του κοινωνικού ενδιαφέροντος τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Εάν προσπαθήσουμε να εστιάσουμε στην παραβατικότητα των ανηλίκων στις μέρες και ιδιαίτερα στην άσκηση βίας εκ μέρους τους διαπιστώνουμε μία μετάβαση από την κλασική παραβατικότητα των ανηλίκων οι οποίοι εμπλέκονταν σε τσαμπουκάδες, καβγάδες, σπασίματα, μικροκλοπές σε μια πρώιμη εγκληματικότητα ενηλίκων η οποία περιλαμβάνει οργάνωση, σκληρότητα, βία και χρήση όπλων. Πέρα όμως από την ποιοτική αυτή αλλαγή της έκφανσης της παραβατικότητας των ανηλίκων στις μέρες μας εάν υπεισέλθουμε και σε αριθμητικά στοιχεία παρατηρούμε ότι προκύπτει αύξηση και των δεικτών της. Ειδικότερα εάν λάβουμε ενδεικτικά το αδίκημα της ληστείας παρατηρούμε ότι το έτος 2000 διαπράχτηκαν συνολικά 62 ληστείες με δράστες ανηλίκους, ηλικίας 13-17 ετών στη χώρα μας, ενώ το 2021 ο αριθμός των ληστειών προερχόμενες από άτομα της ίδιας ηλικιακής ομάδας ανήλθε στις 305 και το προηγούμενο έτος δηλαδή το 2020 ήταν 476! Παράλληλα το 2000, 330 ανήλικοι, ηλικίας 13-17 ετών, ενεπλάκησαν σε υποθέσεις ναρκωτικών έναντι 471 το 2021 και 440 το 2020. Στα εν λόγω στοιχεία θα πρέπει αναμφίβολα να προσθέσουμε και ένα αριθμό εγκληματικών πράξεων που τελούνται από μεμονωμένους ανηλίκους ή από συμμορίες ανηλίκων σε βάρος άλλων παιδιών και για τα οποία επιλέγεται από τα θύματα ή τους γονείς τους να μην καταγγελθούν στις διωκτικές αρχές είτε διότι δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στην αμεσότητα του ποινικοκατασταλτικού μας συστήματος είτε για να μην στιγματιστεί το ανήλικο θύμα.
Άρα λοιπόν μπορούμε να πούμε με σχετική ασφάλεια ότι η καταγεγραμμένη παραβατικότητα ανηλίκων τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ενώ καταγράφεται και μια ποιοτική εξέλιξή της η οποία στηρίζεται σε οργανωτική δομή και χρησιμοποιεί τη βία για την επίτευξη του εγκληματικού της σκοπού.
Ποια τα είναι τα αίτια της αύξησης του φαινομένου
Τα αίτια της αύξησης της παραβατικότητας ανηλίκων τα τελευταία χρόνια είναι πολύ δύσκολο να αναπτυχτούν εκτενώς στο πλαίσιο της παρούσας συνέντευξης. Επιγραμματικά θα έλεγα ότι η έλλειψη ορίων από την οικογένεια και το σχολείο, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου των γονέων με αποτέλεσμα αυτοί να περνούν λιγοστό ή και καθόλου ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά τους, η μη ουσιαστική επικοινωνία γονέων - παιδιών και η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ τους, η ανάδειξη ως προτύπων νεαρών ατόμων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που εκδηλώνουν επιθετικές, αποκλίνουσες ή παραβατικές συμπεριφορές, η γενικότερη έλλειψη προτύπων και η κρίση αξιών που βιώνουν οι σύγχρονες κοινωνίες, τα βίαια διαδικτυακά παιχνίδια και ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελούν ορισμένες μόνο από τις αιτίες στις οποίες οφείλεται η ποιοτική αυτή εξέλιξη του φαινομένου της παραβατικότητας ανηλίκων και η καταγεγραμμένη αυξητική της τάση.
Η παραβατικότητα των ανηλίκων που προέρχονται από δομές κλειστής παιδικής προστασίας είναι διαφορετική από εκείνη του γενικότερου ανήλικου πληθυσμού και αν ναι γιατί;
Δεν διαθέτω ερευνητικά στοιχεία τα οποία θα μπορούσα να παραθέσω ώστε να προσεγγίσουμε επιστημονικά το ερώτημά σας. Γενικότερα πάντως, κρίνεται ως κοινά αποδεκτό ότι μια δομή κλειστής παιδικής προστασίας δεν αποτελεί την πλέον κατάλληλη μακροχρόνια λύση για ένα παιδί. Άλλωστε είναι πιθανό το παιδί που καταλήγει σε κάποια ιδρυματική δομή να έχει ιδιαίτερα άσχημες εμπειρίες από τη βιολογική του οικογένεια ή ακόμα και να έχει θυματοποιηθεί από αυτήν. Επομενως πολλές φορές η ιδρυματική λύση, τουλάχιστον για ένα χρονικό διάστημα, αποτελεί μονόδρομο. Ως βέλτιστη πρακτική για την παιδική προστασία φρονώ ότι αποτελεί η βραχυχρόνια παραμονή του παιδιού σε κλειστή δομή και η ταχύτερη αποκατάστασή του σε οικογένεια μέσω μιας διεπιστημονικής προσέγγισης κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων ώστε να επιτευχτεί η αναδοχή, η υιοθεσία ή ακόμα και υπό προϋποθέσεις η επανένταξή του στην βιολογική του οικογένεια εφόσον βέβαια οι συνθήκες το επιτρέπουν. Παρότι όμως το οικογενειακό περιβάλλον έχει πολλαπλά συμφέροντα για έναν ανήλικο, η κάθε περίπτωση ανηλίκου που οδηγείται σε μια κλειστή δομή δεν είναι απλή και δεν είναι ίδια με τις υπόλοιπες. Άρα θα ήταν άδικο εάν, παρόλα τα προβλήματα, δεν εκθειάζαμε τον ιδιαίτερα κρίσιμο κοινωνικό ρόλο που επιτελούν τα ιδρύματα κλειστής παιδικής προστασίας στη χώρα μας.
Ποιες είναι οι κυριότερες αιτίες που οδηγούν τους ανήλικους σε αξιόποινες πράξεις;
Τα αίτια τα οποία οδηγούν ένα άτομο, πόσο μάλλον έναν ανήλικο, να παρεκκλίνει του νόμου αποτέλεσαν και συνεχίζουν να αποτελούν αντικείμενο της εγκληματολογικής σκέψης. Γύρω από αυτή έχουν αναπτυχτεί εγκληματολογικές προσεγγίσεις που αποδίδουν την εγκληματική συμπεριφορά σε βιολογικούς, ψυχολογικούς αλλά και κοινωνικούς παράγοντες. Στους βιολογικούς - γενετικούς παράγοντες εστιάζουμε στη κληρονομικότητα, στη φυσιολογία και στη γενετική ενώ στους ψυχολογικούς στις συμπεριφορικές κυρίως προσεγγίσεις αλλά και στις εσωτερικές συγκρούσεις που αναβλύζουν σε ένα νέο άτομο ανάμεσα στις ενστικτώδεις εγγενείς ενορμήσεις του και στα επίκτητα συστήματα αυτοελέγχου που μεγαλώνοντας αναμφίβολα αναπτύσσει και διαπλάθει.
Βέβαια παρότι τα γενετικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά δεν μπορούν να αποκλειστούν ως απάντηση στο ερώτημα γιατί τα άτομα και ιδίως οι νέοι παρανομούν, στις μέρες μας διατηρούνται έντονες αποστάσεις από τις προσεγγίσεις αυτές. Γενικότερα η εξήγηση ότι η παραβατικότητα των ανηλίκων και γενικότερα η παραβατικότητα αποτελεί προϊόν ψυχικής ή ατομικής ιδιομορφίας επικρίθηκε από τις κοινωνικές προσεγγίσεις που αναπτύχτηκαν για την εξήγηση του φαινομένου και συνέβαλαν αισθητά σε μια κατεύθυνση η οποία αποπαθολογικοποίησε τις παρεκκλίνουσες συμπεριφορές του δράστη εξετάζοντας αυτές ως αποτέλεσμα κοινωνικών διεργασιών.
Όσον αφορά τις κοινωνικές διεργασίες θα εστιάσω μόνο στο γεγονός ότι όπως και πολλά άλλα πράγματα έτσι και η εγκληματική συμπεριφορά μαθαίνεται στο πλαίσιο των κοινωνικών μας συναναστροφών. Όταν λοιπόν ο ανήλικος συναναστρέφεται με άτομα ή με ομάδες συνομήλικων του οι οποίες έχουν μια πιο «χαλαρή» στάση απέναντι στο νόμο, είναι πιθανότερο και αυτός να εκδηλώσει παραβατικές συμπεριφορές. Άλλωστε οι παρέες ασκούν μεγάλη επιρροή μεταξύ συνομήλικων ενώ πολλές φορές η αποδοχή κάποιου από μια ομάδα προϋποθέτει όχι μόνο την ανοχή του απέναντι στις ενέργειές της αλλά και την ενεργή συμμετοχή του υπό ένταξη μέλους στις δραστηριότητες αυτής, ακόμα και εάν οι δραστηριότητες αυτές είναι αποκλίνουσες από την έννομη τάξη. Επομένως οι παρέες του ανήλικου, τα μέρη τα οποία συχνάζει, τα πρότυπα που αναδύονται στις παρέες αυτές, τα υποσυνείδητα μηνύματα που του περνούν τα τραγούδια που ακούει και τα βίντεο που παρακολουθεί, οι διαδικτυακοί του φίλοι και γενικότερα οι συναναστροφές του δύναται να επιφέρουν μια αποκλίνουσα συμπεριφορά του.
Ποια είναι η συμβολή της Ελληνικής Αστυνομίας στην υποστήριξη των ανήλικων παραβατών;
Η Ελληνική Αστυνομία έχει αυτοτελείς υπηρεσίες οι οποίες ασχολούνται αποκλειστικά με την προστασία των ανηλίκων αλλά και με την παραβατικότητα αυτών. Πιο συγκεκριμένα στη Διεύθυνση Ασφαλείας Αττικής λειτούργει από τη δεκαετία του 1990 η Υποδιεύθυνση Προστασίας Ανηλίκων στην οποία λειτουργούν δυο Τμήματα και συγκεκριμένα το Τμήμα Προστασίας Ανηλίκων και το Τμήμα Αντιμετώπισης Παραβατικότητας Ανηλίκων. Αντίστοιχα Τμήματα λειτουργούν και στη Διεύθυνση Ασφαλείας Θεσσαλονίκης ενώ πέρσι ιδρύθηκαν και πέντε ακόμα υπηρεσίες προστασίας ανηλίκων σε μεγάλες πόλεις της επαρχίας και συγκεκριμένα στην Πάτρα, στην Αλεξανδρούπολη, στο Ηράκλειο, στα Ιωάννινα και στη Λάρισα. Πέρα από αυτές τις εξειδικευμένες υπηρεσίες, οι ανήλικοι όπως και κάθε πολίτης μπορούν να απευθύνονται σε οποιαδήποτε υπηρεσία της Ελληνικής Αστυνομίας σε όλη την επικράτεια για να καταγγείλουν μια πράξη σε βάρος τους ή να ζητήσουν την οποιαδήποτε προβλεπόμενη συνδρομή.
Ειδικά για τους ανήλικους θα ήθελα να αναφερθώ και στην εφαρμογή cyberkid που αποτελεί μια καινοτόμα πρωτοβουλία του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας η οποία υλοποιήθηκε από τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο πλαίσιο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης παιδιών μέχρι 18 ετών, καθώς και των γονέων τους σχετικά με την ασφάλεια στο διαδίκτυο. Το cyberkid αποσκοπεί στην εξοικείωση του κοινού με τις νέες τεχνολογίες και ειδικότερα με το internet. Οι γονείς μπορούν να επισκεφτούν την ιστοσελίδα μαζί με τα παιδία τους ή να κατεβάσουν την εφαρμογή στο κινητό τους και διασκεδάζοντας να ενημερωθούν για το πως μπορούν να πλοηγηθούν με ασφάλεια στο διαδίκτυο. Επίσης χρήσιμες συμβουλές και οπτικοακουστικό υλικό για τους ανηλίκους, αλλά και για όλους τους πολίτες γενικότερα, αναρτώνται καθημερινά στα social media της Ελληνικής Αστυνομίας και στην ιστοσελίδα του Σώματος.
Υπάρχουν προγράμματα ενδυνάμωσης των ανηλίκων και πρόληψης της εν λόγω παραβατικότητας που πραγματοποιούνται υπό την εποπτεία της Ελληνικής Αστυνομίας στην περιφέρεια;
Βεβαίως, Αξιωματικοί της Ελληνικής Αστυνομίας σε όλη τη χώρα συμμετέχουν ενεργά σε προληπτικές δράσεις μεταβαίνοντας σε σχολεία και μιλώντας για επίκαιρα θέματα σε μαθητές. Στη Δυτική Ελλάδα ειδικότερα που έχω μια πιο ξεκάθαρη γνώση από το 2014 σε συνεργασία με την τοπική εκπαιδευτική κοινότητα έχουν αναπτυχτεί πολλαπλές δράσεις τις οποίες έχουν παρακολουθήσει δεκάδες χιλιάδες μαθητές και φοιτητές.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι μόνο το έτος 2018 περισσότεροι 17.500 μαθητές ενημερώθηκαν για θέματα οδικής ασφάλειας, ασφάλειας στο διαδίκτυο, ζητήματα ναρκωτικών ενώ παράλληλα το ίδιο έτος δόθηκε και έμφαση με πληθώρα διαλέξεων στο ευρύ κοινό για την ενημέρωση των πολιτών κατά του φαινομένου εξαπάτησης ηλικιωμένων από οργανωμένες εγκληματικές ομάδες το οποίο ήταν σε έξαρση εκείνο το διάστημα.
Παράλληλα το 2019 περισσότεροι από 5.000 μαθητές Δημοτικού ενημερώθηκαν για το ζήτημα του εθισμού και των κινδύνων στο διαδίκτυο μέσω ενός περιφερόμενου θεματικού πάρκου που λειτούργησε σε πολλές πόλεις της Δυτικής Ελλάδας με εξαιρετικά αποτελέσματα. Στο θεματικό πάρκο τα παιδιά συνοδευόμενα από τους εκπαιδευτικούς συμμετείχαν με τρόπο βιωματικό σε δραστηριότητες όπως: τηλεπαιχνίδι τύπου buzzer με αντικείμενο τoν εθισμό στο διαδίκτυο, έτερο παιχνίδι με ερωτήσεις αναφορικά με τους κινδύνους στο διαδίκτυο, ενώ κατασκευάστηκε και τάπητας μεγαλύτερος των 20τ.μ. ο οποίος προσομοίαζε με επιτραπέζιο παιχνίδι και στον οποίο θίγονταν επίσης ζητήματα που αφορούσαν την ασφάλεια και τον εθισμό στο διαδίκτυο.
Οφείλω να διευκρινίσω ότι όχι μόνο οι δραστηριότητες που ενδεικτικά αναφέρθηκαν, αλλά όλες οι προληπτικές δράσεις που αναπτύχτηκαν από τη Γενική Περιφερειακή Αστυνομική Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας σε σχολεία της περιοχής τα τελευταία χρόνια έγιναν με τη στενή συνδρομή και καθοδήγηση της εκπαιδευτικής κοινότητας ενώ οι μαθητές είχαν τη ευκαιρία να αντλήσουν πρωτογενώς, γνώσεις και εμπειρίες, να ευαισθητοποιηθούν και να υποβάλλουν ερωτήματα για ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και επίκαιρα ζητήματα κοινωνικού ενδιαφέροντος.
Ποιος ο ρόλος του δικαστικού σώματος στην πλαισίωση των ανήλικων παραβατών; Υπάρχουν ειδικά πρωτόκολλα αντιμετώπισης αυτού του πληθυσμού;
Δεν θα ήθελα να υπεισέρθω εκτενώς σε θέματα που αφορούν το Δικαστικό Σώμα, άλλωστε η Δικαστική Εξουσία είναι κατοχυρωμένη Συνταγματικά και η Δικαιοσύνη στη χώρα μας είναι ανεξάρτητη. Οι Έλληνες δικαστές εφαρμόζουν το Νόμο και οφείλουν να αποφασίζουν αμερόληπτα σύμφωνα με τη συνείδησή τους. Πραγματικά το έργο τους είναι πολύ δύσκολο και όλοι οφείλουμε να τους στηρίζουμε. Στις μεγάλες πόλεις λειτουργούν ανεξάρτητες Εισαγγελίες Ανηλίκων, ενώ στις πιο μικρές σε έναν εκ των εισαγγελικών λειτουργών ανατίθεται και ο χειρισμός των ποινικών υποθέσεων που αφορούν ανήλικους παραβάτες. Επίσης στο πλαίσιο λειτουργίας των Δικαστηρίων Ανηλίκων στην έδρα κάθε Πρωτοδικείου υφίστανται οι Επιμελητές Ανηλίκων. Οι εν λόγω λειτουργοί συνεργάζονται με ανηλίκους που έχουν τελέσει άδικες πράξεις ή που διώκονται ποινικά και υπάγονται στην αρμοδιότητα του Μονομελούς ή του Τριμελούς Δικαστηρίου Ανηλίκων αλλά και με ανήλικους που βρίσκονται σε κίνδυνο εμπλοκής με παραβατικές πράξεις αποσκοπώντας να κινητοποιήσουν κατάλληλα τους ίδιους, αλλά και το οικογενειακό τους περιβάλλον, ώστε να μην επαναλάβουν την ίδια ή άλλη παραβατική συμπεριφορά ή να αποτρέψουν όσους βρίσκονται σε κίνδυνο εμπλοκής με παραβατικές πράξεις να τις τελέσουν.
Για τους ανήλικους παραβάτες υπάρχει ιδανικός σωφρονισμός και αν ναι από ποια χαρακτηριστικά πρέπει να διέπεται;
Ο σωφρονισμός μέσω του εγκλεισμού σε κατάστημα κράτησης αποτελεί ένα ιδιαίτερα επαχθές μέτρο σε όποιον το βιώνει, το οποίο παρά την αναγκαιότητα λήψης του κάποιες φορές από τα ποινικά δικαστήρια πρακτικά στις περισσότερες περιπτώσεις δεν επιτελεί το σκοπό του σωφρονισμού του παραβάτη. Οι ανήλικοι επιπλέον, αποτελούν και μία ιδιαίτερη πληθυσμιακή κατηγορία πολιτών η οποία συνιστά το μέλλον κάθε κοινωνίας. Η ιδιαιτερότητα της ανηλικότητας και η ανάγκη για την προστασία της επισημαίνεται και θεσμοθετείται σε πλειάδα θεμελιωδών νομοθετημάτων, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό ή διεθνή επίπεδο. Στον ισχύον Ποινικό Κώδικα για την επιβολή του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων πρέπει οπωσδήποτε να συντρέχουν δυο τυπικές προϋποθέσεις. Πιο συγκεκριμένα ο ανήλικος επιβάλλεται να έχει συμπληρώσει κατά το χρόνο της τέλεσης του αδικήματος και όχι της εκδίκασης αυτού τα δεκαπέντε έτη και να έχει διαπράξει κακουργηματική πράξη που εμπεριέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας. Πέρα από τις τυπικές προϋποθέσεις για την επιβολή του ποινικού σωφρονισμού στον ανήλικο απαιτείται ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία από την οποία να προκύπτει ότι η επιβολή του εγκλεισμού είναι αναγκαία και ότι τα αναμορφωτικά και θεραπευτικά μέτρα δεν κρίνονται επαρκή στη συγκεκριμένη υπόθεση.
Η διάταξη για τον περιορισμό του ανηλίκου δράστη σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων τροποποιήθηκε κατ΄ επανάληψη τα τελευταία χρόνια αποσκοπώντας στην ακριβή ρύθμιση των όρων - προϋποθέσεων επιβολής της αλλά και στη συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής της μόνο στις απολύτως αναγκαίες περιπτώσεις. Μιλώντας υποκειμενικά θεωρώ ότι δεν υπάρχει ιδανικός σωφρονισμός μέσω της κράτησης, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις λόγω της φύσης και της σκληρότητας των αδικημάτων η επιβολή του φαντάζει λογική.
Η εφαρμογή και η εξάντληση των αναμορφωτικών μέτρων που προβλέπει ο ποινικός νομοθέτης καθώς και η αξιοποίηση όλων των έξωδικαστικών εργαλείων για την απόδοση δικαιοσύνης σε μια ποινική υπόθεση ανηλίκου θεωρώ ότι αποτελούν, αν όχι τη μοναδική, σίγουρα τη σωστότερη κατεύθυνση για την ποινική αντιμετώπισή του.
Χρήσιμες Πηγές
Γασπαρινάτου, Μ. (2020) Νεανική Παραβατικότητα και Αντεγκληματική Πολιτική Αθήνα : Νομική Βιβλιοθήκη
Γιάνναρου, Λ. (2020) Δομές για παιδιά χωρίς πλαίσιο και έλεγχο Διαθέσιμο στο: https://www.kathimerini.gr/society/1085353/domes-gia-paidia-choris-plaisio-kai-elegcho
Κοσμάτος, Κ. (2020) Δίκαιο Ανηλίκων Θεωρία και Πράξη Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη
Κοτσάλης, Λ. (2021) Ποινικός Κώδικας, Έκδοση 18η, Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη
Λαμπρόπουλος Β. (2022) Συμμορίες ανηλίκων: «Στράτος» ανηλίκων χτυπά καθημερινά στην Αττική, Ένα στρατός 180 νέων, χωρισμένων σε 16 ομάδες χτυπούν καθημερινά σε όλο το λεκανοπέδιο. Διαθέσιμο στο: https://www.tovima.gr/2022/07/10/vimatv/symmories-anilikon-stratos-anilikon-xtypa-kathimerina-stin-attiki
Πανούσης, Γ. (2022) Βία και Ανηλικότητα: Επιστημονικές Τοποθετήσεις του Καθηγητή Γιάννη Πανούση Διαθέσιμο στο https://aggelikikardara.wordpress.com/2022/07/22
Ελληνική Αστυνομία Στατιστική Επετηρίδα Ελληνικής Αστυνομίας 2021Διαθεσιμο στο: http://www.astynomia.gr/images/stories/2022/files22/epetirida2021.pdf
Ελληνική Αστυνομία Στατιστική Επετηρίδα Ελληνικής Αστυνομίας 2020 Διαθέσιμο στο: http://www.astynomia.gr/images/stories/2021/files21/05062021statistika.pdf
Ελληνική Αστυνομία Εφαρμογή cyber kid https://www.cyberkid.gov.gr
Ελληνική Αστυνομία Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος https://cyberalert.gr
Σελίδα της Ελληνικής Αστυνομίας στο Instagram https://www.instagram.com/hellenicpolice_official
Κανάλι της Ελληνικής Αστυνομίας στο YouTube https://www.youtube.com/user/EllinikiAstynomia
Προφίλ της Ελληνικής Αστυνομίας και των Περιφερειακών Αστυνομικών Διευθύνσεων στο Facebook http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&&perform=view&id=79340&Itemid=0&lang=
Προφίλ της Ελληνικής Αστυνομίας στο twitter https://twitter.com/hellenicpolice
